🌸 बालपणातून किशोरवयाच्या उंबरठ्यावर

एक लहानसा मुलगा, पायात चप्पल नाही, खांद्यावर फाटका पोत, पण डोळ्यांत प्रखर चमक. गावातल्या शाळेत तो दररोज जाई. वर्गात त्याला वेगळं बसवायचं, पाणी प्यायला दिलं जायचं नाही. ही सगळी अन्यायकारक वागणूक त्याने सहन केली, पण शिकण्याची आस सोडली नाही.
तोच मुलगा पुढे जाऊन भारताचा संविधान निर्माता – डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर झाला.

शालेय जीवनातील मुलं — अभ्यास, खेळ आणि प्रेरणादायी प्रवासासाठी ऑल द बेस्ट

तसाच आणखी एक प्रसंग. गावातील एक स्हात्री तात पुस्तक घेऊन शाळेकडे निघाली. वाटेत लोक दगड मारतात, अपशब्द बोलतात, पण तिचं पाऊल मागे वळत नाही. पुढे तीच ठरते भारतातील पहिली शिक्षिका – सावित्रीबाई फुले.

आणि एका वेगळ्या कोपऱ्यात, लहानसा नरेंद्र सतत प्रश्न विचारतो. “देव कुठे आहे?” “माणसाची खरी ताकद काय आहे?” आई त्याला गप्प करत नाही, उलट प्रोत्साहन देते. हाच नरेंद्र पुढे होतो स्वामी विवेकानंद.

👉 या तिन्ही उदाहरणांमधून एकच संदेश मिळतो – बालपणातल्या जिज्ञासेला, चिकाटीला, शिक्षणाच्या तहानेला योग्य दिशा दिली, तर हेच पुढे वटवृक्ष होतं.

✨ बदलणारा टप्पा : ६ ते १२ वर्षे

सहा वर्षांचं मूल अजूनही गोड, खेळकर, निष्पाप असतं. पण जसजसं वय वाढतं, आठ-दहा-बारा वर्षांपर्यंत पोचतं, तसतसं त्यांच्यात नवे बदल घडतात.

डोक्यात शंभर प्रश्न.
मनात कुतूहलाची ठिणगी.
शरीरात नवीन उर्जेची लहर.
मित्रमंडळाचा प्रभाव.
स्वतःची वेगळी ओळख निर्माण करण्याची धडपड.

हा काळ म्हणजे बालपणातून किशोरवयाच्या उंबरठ्यावर येण्याचा प्रवास.

✨ मुलांची समस्या

या वयात मुलांच्या मनात अनेक प्रश्न गुंतागुंतीने फिरतात –

“मी कोण?”
“तो पहिला आला, मी का नाही?”
“माझे मित्र मला का सोडतात?”
“आई-बाबांनी सांगितलं म्हणून का करावं?”

👉 हीच ती वेळ असते जेव्हा मुलं स्वतःची ओळख शोधू लागतात. अभ्यास, खेळ, मित्र, मोबाईल, टीव्ही – सगळ्यात समतोल राखणं त्यांना कठीण जातं.

✨ पालकांच्या अडचणी

पालक म्हणतात –

“माझं मूल अभ्यासाऐवजी मोबाईलवर असतं.”
“सतत हट्टीपणा करतो.”
“गृहपाठाला बसायला नको, पण खेळायला धावतो.”

हे खरं आहे. कारण मुलं आता “माझं जग मी ठरवेन” या टप्प्यावर पोचत असतात. पालकांनी सांगितलेलं ते ऐकतात, पण त्याचं कारण शोधतात.

✨ शिक्षकांच्या अडचणी

शिक्षकांना शाळेत सामोरं जावं लागतं –

लक्ष विचलित होणारे विद्यार्थी.
वर्गातल्या गटागटातील भांडणं.
शिस्त मोडण्याची प्रवृत्ती.
प्रत्येक विद्यार्थ्याच्या वेगवेगळ्या शिकण्याच्या पद्धती.

👉 त्यामुळे या काळात शिक्षकांना फक्त विषय शिकवणे पुरेसे राहत नाही, तर विद्यार्थ्यांना योग्य मार्गदर्शन व प्रेरणा देणं हे काम अधिक महत्त्वाचं ठरतं.

✨ प्रेरणादायी उदाहरणांतून उपाय

🔹 डॉ. आंबेडकरांचे धडे

त्यांनी आयुष्यात जेवढे अन्याय सहन केले, तेवढे एखादा दुसरा मुलगा असता तर कदाचित शिकणं सोडलं असतं. पण आंबेडकरांनी चिकाटी ठेवली.
👉 संदेश: अडचणी असल्या तरी ज्ञानाचा दीप विझू देऊ नका.

🔹 सावित्रीबाई फुलेंचे धडे

त्यांनी मुलींच्या शिक्षणासाठी समाजाच्या विरोधाला छाती ठोकून तोंड दिलं.
👉 संदेश: ध्येय मोठं असेल, तर जग कितीही दगड मारो, पाऊल मागे फिरू नका.

🔹 स्वामी विवेकानंदांचे धडे

त्यांची जिज्ञासा व प्रश्न विचारण्याची सवय त्यांना जागतिक विचारवंत बनवते.
👉 संदेश: प्रश्न विचारणं ही कमजोरी नाही, तीच प्रगतीची पहिली पायरी आहे.

✨ आपण काय करायला हवे?

प्रश्नांना प्रोत्साहन द्या
- मुलाने विचारलं, “आभाळ निळं का असतं?” – उत्तर द्या. नसेल कळलं तर सोबत शोधा.
मोबाईल-टीव्हीचा समतोल
- सरळ बंदी न घालता वेळेचं नियोजन शिकवा.
शाबासकी द्या
- छोट्या प्रयत्नांवरही प्रोत्साहन द्या. “तू करू शकतोस” ही भावना वाढवा.
खेळ व छंद जोपासा
- खेळातून शिस्त, छंदातून सर्जनशीलता मिळते.

✨ शेवटचा संदेश

हा काळ म्हणजे रोपट्याला उगवण्याचा क्षण. जर वेळेवर पाणी, खत, ऊन दिलं, तर ते रोपटं मोठं होऊन समाजाला सावली देईल.

👉 मुलांना प्रेम, प्रोत्साहन, मार्गदर्शन मिळालं तर ही पिढी उद्या स्वावलंबी, आत्मविश्वासी आणि समाजाला दिशा देणारी ठरेल.

🌟 प्रिय वाचकहो, पुढच्या वेळी तुमचं मूल अभ्यासाला बसत नाही, हट्ट करतं, किंवा मोबाईलवर गुंततं – तेव्हा फक्त एवढं लक्षात ठेवा – आज तुम्ही दिलेला संस्कारच त्याच्या उद्याचं भविष्य ठरवेल.