“माझा मुलगा सारखा मोबाईल फोन वापरतो?”
📱 प्रकरण सहावे — “माझा मुलगा सारखा मोबाईल फोन वापरतो?”.jpg "“माझा मुलगा सारखा मोबाईल फोन वापरतो?”")
.jpg "“माझा मुलगा सारखा मोबाईल फोन वापरतो?”")
कारणं, परिणाम, पालक-शिक्षकांचं मार्गदर्शन आणि वाचनाची नवी दिशा
शनिवार दुपार. बाहेर उन्हं तापलेली, पण घरात वातावरण गडबडलेलं. रोहन डोळ्यात मोबाईल खुपसून बसला आहे. यूट्यूबवर कार्टून व्हिडिओ चालू. आईने सांगितलं –
“चल अभ्यास कर, गृहपाठ कर.”
तो चिडून म्हणतो – “आत्ता नको, नंतर करतो.”
बाबांनी हाक मारली – “खेळायला जा, मित्र वाट पाहतायत.”
तो म्हणतो – “नको, माझा गेम चालू आहे.”
शेवटी सगळ्यांचा धीर सुटतो. वाद होतो. रोहन रडतो. आई वैतागून म्हणते – “हे मोबाईलचं व्यसनचं झालंय!”
हा प्रसंग केवळ रोहनपुरता नाही. आज हजारो मुलं, हजारो पालक याच स्थितीत आहेत.
🔍 मुलं मोबाईल का वापरतात? — सविस्तर कारणं
-
तात्काळ आनंद (Instant Gratification)
मोबाईलवर व्हिडिओ, गेम, मेसेज — काहीही केलं की लगेच आनंद. अभ्यासात मेहनत लागते, पण मोबाईलमध्ये आनंद तत्काळ मिळतो. -
एकटेपणा आणि संवादाचा अभाव
आई-बाबा कामात, मित्र घरापासून दूर, किंवा शाळेत कमी जुळणं — मुलं मोबाईलमध्ये सोबती शोधतात. -
डिजिटल मनोरंजनाचं आकर्षण
कार्टून, गेम्स, म्युझिक — सगळं एका बटणावर. पुस्तक वाचण्यापेक्षा हे सोपं आणि रंगीबेरंगी वाटतं. -
पालकांचं अनुकरण (Role Modeling)
आई-बाबा सतत मोबाईलवर असतील तर मुलंही तेच करतात. -
प्रशंसा आणि पुरस्कार
पालक अनेकदा मुलांना शांत ठेवण्यासाठी मोबाईल देतात. अशाने मोबाईल = बक्षीस असं नातं तयार होतं. -
नियम आणि मर्यादांचा अभाव
मोबाईल वापरण्याची वेळ, ठिकाण, नियम नसले की मुलं मनसोक्त वापरतात. -
ताण आणि दबावापासून सुटका
अभ्यासाचा ताण, स्पर्धा, पालकांच्या अपेक्षा — यापासून दूर पळण्यासाठी मुलं मोबाईल वापरतात. -
ऑनलाइन मित्रांची दुनिया
गेमिंग ग्रुप्स, सोशल चॅट्स यामुळे मुलांना वाटतं — “ही माझी खरी दुनिया आहे.” -
पालकांचा वेळ न देणं
मुलांना साथ हवी असते. पण पालक व्यस्त असतील, तर मोबाईलच त्यांचा साथीदार होतो.
🏫 शिक्षकांसाठी उपाय — खूप सविस्तर मार्गदर्शन
-
शिक्षणात Gamification
- गणित, विज्ञान विषयात पॉईंट्स, स्टिकर्स, लीडरबोर्ड वापरा.
- उदाहरण: “Multiplication Game” — प्रत्येक योग्य उत्तराला स्टार. मुलं मोबाईलऐवजी स्पर्धेत गुंततात.
- 🎮 Gamification म्हणजे काय?
- शिक्षणात खेळातील घटक वापरणे:
Project-Based Learning (PBL)
-
Reading Hour in School
- आठवड्याला एक तास फक्त पुस्तकं वाचण्यासाठी ठेवा.
- शिक्षकांनी स्वतः पुस्तक वाचून दाखवावं.
-
Digital Literacy शिक्षण
- मोबाईलचा उपयोग ज्ञानासाठी कसा करायचा हे शिकवा.
- Google Scholar, Khan Academy, Coursera यांची माहिती द्या.
-
Peer Learning
- गटांमध्ये शिकवलं की मुलं एकमेकांशी संवाद साधतात. मोबाईलपेक्षा मैत्री महत्त्वाची वाटते.
-
वर्गातले क्रियाशील खेळ
- Brain Breaks, Movement Games —
- Brain Break Games म्हणजे शिकवताना किंवा अभ्यास करताना मधेच घेतलेले छोटे, हलके-फुलके खेळ. यामुळे मुलांचा थकवा कमी होतो, एकाग्रता परत वाढते आणि वातावरण ताजेतवाने होते. विशेषतः ६–१२ वयोगटासाठी हे खूप परिणामकारक आहेत
👨👩👧
पालकांसाठी उपाय — खूप सविस्तर मार्गदर्शन
-
घरात नियम ठरवा
- मोबाईल फक्त १ तास (तोही ठराविक वेळी).
- जेवताना, झोपेपूर्वी मोबाईल नाही.
- घरात “मोबाईल पार्किंग स्टेशन” ठेवा.
-
स्वतः आदर्श बना
- पालकांनी जेवताना मोबाईल बाजूला ठेवावा.
- मुलांना दिसलं की आई-बाबा पुस्तक वाचतात, तर तेही वाचतील.
-
पर्यायी उपक्रम द्या
- खेळ, संगीत, नृत्य, कला, बागकाम.
- आठवड्याला एक “मोबाईल-मुक्त दिवस.”
-
एकत्र वेळ घालवा
- कुटुंबासोबत चित्रपट, फिरणं, स्वयंपाक.
- संवादातून नातं घट्ट होतं.
-
भावनिक आधार द्या
- मुलं मोबाईल का वापरतात ते विचारा.
- कंटाळा, राग, ताण — या भावना ओळखा.
-
पुस्तकं गिफ्ट करा
- वाढदिवसाला मोबाईल गेमऐवजी पुस्तक द्या.
- कुटुंब वाचन स्पर्धा घ्या.
📚 वाचन क्लब — पुस्तकांची गोडी लावणारा उपाय
वाचन क्लब काय?
मुलं आठवड्यातून एकदा एकत्र बसून पुस्तकं वाचतात, गोष्टी सांगतात, अनुभव शेअर करतात.
वाचन क्लबचे फायदे
- मोबाईलपासून दूर ठेवतो.
- भाषा सुधारते.
- कल्पनाशक्ती वाढते.
- आत्मविश्वास वाढतो.
प्रेरणादायी उदाहरणं
-
डॉ. अब्दुल कलाम
लहानपणी वाचनाची गोडी लागली. विज्ञानाची पुस्तकं त्यांना स्वप्न पाहायला शिकवली. -
डॉ. आंबेडकर
लायब्ररीत तासन्‌तास वाचन. पुस्तकांमुळे संविधान तयार करण्याची ताकद मिळाली. -
नेल्सन मंडेला
तुरुंगात असतानाही वाचन थांबवलं नाही. वाचनामुळे विचारशक्ती टिकली आणि स्वातंत्र्य चळवळीत धैर्य आलं. -
मलाला युसुफझाई
बंदुकीच्या गोळ्या झेलल्या, पण पुस्तकं सोडली नाहीत. आज ती शिक्षणासाठी जागतिक आवाज आहे.
📅 वाचनाची सवय लावण्यासाठी आराखडा
- दररोज : १५ मिनिटं वाचन (कथा/वृत्तपत्र).
- आठवड्यातून एकदा : वाचन क्लब किंवा कुटुंब वाचन संध्याकाळ.
- महिन्यातून एकदा : नवीन पुस्तक खरेदी.
- वर्षातून एकदा : वाचन स्पर्धा किंवा पुस्तक प्रदर्शन भेट.
🌍 जगभरात मोबाईल वापर कमी करण्याचे उपक्रम
-
अमेरिका – “Screen-Free Week”
- आठवडाभर मोबाईल, टीव्ही बंद. शाळा आणि पालक मिळून कार्यक्रम करतात.
-
फिनलंड – Outdoor Schools
- आठवड्यातून २ दिवस वर्ग मैदानावर किंवा जंगलात. मोबाईलची गरजच नसते.
-
जपान – Digital Detox Camps
- मुलांना एक आठवडा मोबाईलशिवाय शिबिरात ठेवतात. खेळ, कला, वाचन शिकवलं जातं.
-
दक्षिण कोरिया – Government Regulation
- रात्री १२ ते सकाळी ६ वाजेपर्यंत शाळकरी मुलांच्या मोबाईल गेम्सवर बंदी.
-
भारत – वाचनालय मोहिमा
- काही गावांमध्ये “प्रत्येक घरात वाचनालय” उपक्रम. मुलं मोबाईलऐवजी ग्रंथालयात जातात. विशेषतः महाराष्ट्र राज्यातील सातारा जिल्ह्यात घरघर ग्रंथालय ही संकल्पना मोठ्या प्रमाणावर राबवली जाते
मोबाईल हे साधन आहे, जीवन नाही.
मुलांना मोबाईलच्या पलीकडचं विश्व दाखवणं ही पालक-शिक्षकांची जबाबदारी आहे.
✔ मोबाईलवर मर्यादा ठेवा.
✔ पुस्तकांवर प्रेम निर्माण करा.
✔ खेळ, कला, समाजकार्य यात मुलांना गुंतवा.
✔ जागतिक उपक्रमांपासून प्रेरणा घ्या.
📌 जर प्रत्येक पालक आणि शिक्षकांनी ठामपणे पावलं उचलली, तर मुलं मोबाईलपासून दूर जाऊन पुस्तकं, ज्ञान आणि जीवनाशी मैत्री करतील.
लेखक
सचिन बाजीराव माने
9881323584
टिप्पण्या